Details

Namen vergeet je. Daar was ik nooit echt goed in. Maar verhalen onthoud je. Gezichten. Bij verhalen horen gezichten. Die vergeet je niet.

Het zal vijf jaar geleden zijn. Mijn vorige ziekenhuis. Hij is 35, hooguit 36 jaar oud. Het is ergens in de laatste weken van de zomer. Zijn vader blijft buiten in de wachtkamer. “Die kan het niet aan.” 

Donkerblond, steil haar. Sprekende ogen.  En een tumor, midden in zijn long. Het ongeloof in de eerste fase. “Ik heb nooit gerookt”. En: “Ik heb het veel te druk voor deze onzin”. Hij is net iets ouder dan ik.

Hij was bij mij gekomen, omdat hij bloed op hoestte. Aanvankelijk had hij gedacht dat het wel over zou gaan, maar na twee weken had hij de huisarts geconsulteerd die een foto had gemaakt. Diezelfde middag zou de huisarts hem bellen om te vertellen dat hij een dag later in het ziekenhuis verwacht werd. Hij was zich rot geschrokken.

Daar zit hij nu. Ik laat hem de foto zien en bevestig zijn angstige vermoeden. Hoewel in de eerste fase vaak niets met zekerheid te zeggen is, kunnen we aan de vorm en grootte van een afwijking wel zeggen dat het –vermoedelijk- foute boel is. Dat we naar het handschrift van longkanker kijken. Het zijn momenten dat woorden vaak ontbreken, omdat geruststelling ontbreekt. Ik kan niets anders zeggen dan “Sterkte”. Nooit ‘het valt wel mee’, want dat doet het zo weinig.

Als ze vertrokken zijn, moet ik vaak denken aan wat hen de komende uren te wachten staat. Ik weet nooit goed wat mensen zullen voelen op een eerste avond na zo’n gesprek. Bel je je vrienden als het voelt of je in een vrije val geraakt bent? Hoe val je in slaap? Val je in slaap? Hoe is dat, als 35-jarige, om te staren in de ogen van een dodelijke ziekte? Is dat te bevatten?

Het diagnostisch protocol bij verdenking op dergelijk onraad is goed geolied. Niet weten is veel verscheurender dan duidelijkheid, wordt me vaak verteld.  Een CT-scan is snel gepland en een kijkonderzoek in de longen (bronchoscopie) vlot erna. Het is bekend dat deze snelheid de prognose niet beïnvloed, maar een emotionele achtbaan als deze verdient snelle antwoorden. Antwoorden of de ziekte te genezen is door een operatie. Antwoorden die uiteindelijk het verschil zullen maken tussen leven en dood.  

Als ik hem zie bij de bronchoscopie, vertelt hij gebroken te zijn. Diepe wallen onder zijn ogen accentueren dat. “De grond is onder me weg aan het zakken,” zegt hij zacht. "Ik vind geen houvast. De muren. Spiegelglad." En weer kan ik niets anders dan hem op zijn schouder te drukken en weer blijft het bij: “Sterkte”. En een recept met slaappillen, misschien wat plompverloren. Meer is er nu niet. Meer heb ik nu niet. 

Binnen dagen zijn de onderzoeken bekend en heeft het multidisciplinair team alle scans bekeken. Het oordeel is geveld. Het gaat om longkanker zonder uitzaaiingen. Goed nieuws, ook al is er kwaadaardigheid vastgesteld. Het zijn van die spaarzame gelegenheden waarop ik besluit de patiënt direct te bellen. Spaarzaam, omdat het relatief uitzonderlijk is dat er geen uitzaaiingen zijn. En omdat ik weet dat elke nacht onzekerheid tot aan de poli-afspraak heel lang duren moet.

Als ze tegenover me zitten, nu samen -zijn vader vergezelt hem-, zijn we opgewekt. Ook al hebben we het over een kwaadaardige ziekte, waarbij nu een operatie mogelijk is. Als zij weglopen, draait hij zich om en zegt kort en snel. “Bedankt”. Ik weet dat hij niet doelt op alle onderzoeken die we gedaan hebben. De scans, de bronchoscopie, de snelheid. Het gaat hier nadrukkelijk om de details. Om het telefoontje, het recept met een poging tot fatsoenlijke  nachtrust en misschien ook wel om de wijze waarop je sterkte wenst.

Als dokter is het fijn om te horen, zo’n bedankje maakt echt je dag. Los daarvan is het goed om te beseffen dat empathie niet alleen ligt in de grote lijnen. Niet alleen in snelle, accurate begeleiding van diagnostiek en behandeling,  en het voeren van meer dan duidelijke gesprekken. Het ongeëvenaarde belang van empathie ligt vaak juist verborgen in details. Het is goed om dat altijd te beseffen, van secretaresse tot superspecialist. Een hand op de schouder. Meedenken om het logistiek wat soepeler te regelen. Op tijd bellen. Bellen. Een kaartje met je mailadres 'voor als er vragen zijn'. Op het oog lijken het misschien verwaarloosbare gebaren, maar ik weet zeker dat het juist deze details zijn die voor een patiënt een wezenlijk verschil kunnen maken. Om de vrije val te breken, ook al helpt het maar iets.

Uiteindelijk is hij geopereerd. En genezen. Zijn verhaal blijft mij bij. De vrije val die hij doormaakte, is ook voor hulpverleners benauwend. Maar ik kon iets doen om het net wat te veranderen. Namen vergeet je. Maar de gezichten en verhalen, blijven bij. Die vergeet je nooit.

Meer over empathie in de zorg: "Zie de Mens" van het filmer Perrie Hoekstra/UMCG op https://www.youtube.com/watch?v=g71AINp4644  of

of "Empathy - The Human Connection" van Cleveland Clinic op https://www.youtube.com/watch?v=cDDWvj_q-o8